Tijdnood, erg dom

Nijboer

De site van de KNSB werd vandaag verrijkt met een verwijzing naar een "kolom" van Karel van D. over tijdnood met schaken. Diverse grootmeesters, waaronder tijdnoodjunk Freezo Neighbour, komen aan het woord en waarschuwen voor het tijdnoodspook. Ze hebben geen goed woord over voor mensen die (geregeld) in tijdnood komen:

Nijboer (boven): "Dom", Averbach (midden): "Karakterzwakte" en Nunn (onder): "Voorkom dat je in tijdnood komt."

Tijdnood moet dus wel iets vreselijk ergs zijn, maar het is een veelvoorkomend fenomeen. Voor een schaakpartij is immers maar een beperkte hoeveelheid tijd beschikbaar. Wanneer een partij maar doorgaat, zal in ieder geval één van de spelers in tijdnood komen. In de praktijk zie ook zelden dat beide spelers in een rap tempo naar de veertigste zet "vluggeren", hoewel dat volgens de eerder aangehaalde grootmeesters wel min of meer is aan te bevelen. Het gevolg is dat de tijd schaars begint te worden wanneer de spelers een zet of dertig hebben gedaan en dan wordt het hectisch, wat blunders weer in de hand werkt.

In grote lijnen beweren degenen die in het artikel worden aangehaald dat tijdnood komt doordat de speler niet besluitvaardig genoeg is en dat hij/zij beter een goede zet kan spelen dan op zoek te gaan naar de beste zet. Bovendien is het volgens onder andere Bronstein zo dat langer nadenken niet leidt tot betere zetten: de tijdsconsumptie en de kracht van een gespeelde zet gaan niet hand in hand met elkaar. Waarom zou je dan nog lang nadenken?

Kritiek

In tijdnood komen is dus erg dom, wordt er beweerd. Zo stellig wil ik niet zijn. Voor een optimaal resultaat moet je je tijd ook optimaal benutten. Een schaakpartij is immers een soort ketting: hij breekt bij de zwakste schakel. Je zwakste zet moet dus zo goed mogelijk zijn. Verder kan een haastig uitgevoerde zet in de beginfase van de partij nare consequenties hebben voor de rest van de partij, waardoor je de hele partij extra problemen hebt, wat weer tot extra nadenken leidt.

Daarnaast ben ik het niet eens met de stelling dat langer nadenken niet leidt tot betere zetten. Vaak gaan mensen lang nadenken omdat ze in moeilijkheden zitten. Dan is het ook makkelijker om in de fout te gaan. Bovendien: als deze stelling wel waar zou zijn, dan is de stelling dat je niet in tijdnood moet komen ook meteen ontkracht.

Verder weet je niet hoe lang de partij duurt. Misschien is-ie binnen drie zetten al afgelopen, maar misschien duurt-ie nog 50 zetten. Daar kun je dus moeilijk je tijdsverbruik op afstemmen. Er is geen algemene regel voor te geven, hoewel dat in de kolom* wel gedaan wordt. 

In grote lijnen is er wel veel bekend over de duur van een schaakpartij. Volgens deze schaaksite duren partijen gemiddeld net geen veertig zetten. Voor correspondentieschaak blijkt dit iets lager te liggen: op 37 zetten. Blijkbaar zorgt het hogere niveau voor kortere partijen. Mijn "big database" geeft hetzelfde gemiddelde en een histogram. Jammer genoeg kan ik de data niet transporteren naar Excel, waardoor mijn resultaten niet veel meer zijn dan schattingen. De meeste partijen worden tussen de 30e en 40e zet beslist. Ik weet niet of dit komt doordat de tijdcontrole op de 40e zet is, waardoor de tijdnoodfase in de zetten daarvoor is, wat abrupte beslissingen in de hand werkt. Daar lijkt het overigens niet op: de grafiek lijkt zeer regelmatig. Blijkbaar is de tijdcontrole op de 40e zet omdat rond die tijd veel partijen beslist worden. Van de ruim drie miljoen partijen worden er per zet zo'n 85.000 beëindigd in deze periode. De 40e en 41e zet hebben zelfs meer dan 100.000 besliste partijen. Al met al wordt ongeveer een kwart van de partijen beslist in de tien zetten voor de tijdcontrole. Naar schatting wordt nog 40 procent van de partijen voor zet 30 beslist, wat betekent dat slechts zo'n 35 procent de tijdcontrole overleeft. Ofwel: de kans is niet eens zo groot dat je aan de veertigste zet toekomt.

Zelf heb ik als klein jongetje al moeten meemaken dat extra tijd op de klok vaak niet opweegt tegen een mindere stelling. Vaak als ik met de externe competitie slecht stond tegen zo'n ouwe knar, hoopte ik dat mijn voorsprong op de klok nog belangrijk zou worden, maar dan zie je hoe traag de klok de minuten wegtikt. Veel trager dan het tempo waarin mijn tegenstander mij van het bord tikte.

Daarom ben ik maar slomer gaan spelen. Je moet pas een zet doen als je er volledig achter staat, anders ga je er enorme spijt van krijgen, is mijn mening. Je tegenstander heeft namelijk ook twee uur bedenktijd waarin -ie ieder foutje van je kan afstraffen. Een schaker moet aanvoelen in welke situaties hij op zoek moet gaan naar de beste zet en in welke situaties een goede zet ook voldoet. Dit kun je niet afdoen met een algemene regel.

Al met al denk ik dat tijdnood te somber wordt voorgesteld in het artikel, dat tot de volgende drie "conclusies" komt:

Conclusie 1: kom niet in tijdnood. 

Conclusie 2: tijdnood kun je op diverse manieren voorkomen.

Conclusie 3: tijdnood kun je op diverse manieren bestrijden.

Ik vind deze conclusies te kort door de bocht. Als niemand in tijdnood zou komen (wat volgens de definitie van Nunn** onvermijdelijk is bij lange partijen), zouden de partijen allemaal ruim voor hun theoretische limiet moeten zijn afgelopen. Dat is niet de praktijk en zal ook niet gebeuren. Bij lange partijen kom je onherroepelijk in tijdnood. Tijdnood hoort bij het schaken. Jammer dat dat niet wordt onderkend in het artikel. Natuurlijk zijn er ook veel mensen die gaan dagdromen of piekeren en daardoor in tijdnood komen, maar het is niet gezegd dat zij gebaat zijn bij (geforceerd) snel zetten, zoals Freezo ondervond:

"Nijboer heeft een keer geprobeerd radicaal te breken met lang nadenken in partijen. 'Dat werd een drama, ik verloor twee partijen als een kind.'"

Dus ja, wat is wijsheid?

* Wikipedia: "Een column is een kort stukje proza waarin de auteur spits en uitdagend zijn mening ventileert." Dat is dit artikel niet, lijkt me.

** "Nunn definieert tijdnood als een situatie waarin een speler minder dan één minuut per zet over heeft."

Links:

Grootmeester Friso Nijboer waarschuwt voor de domheid van tijdnood (K. van Delft, Max Euwe-Centrum)